Məhəmməd Talıblı

"ABŞ asqıranda bütün dünya qripə yoluxur" - Məşhur aforizm.

FED-ın mahiyyəti və hədəfi

Federal Rezerv Fondu çox zaman “sistem” məzmunu daşıdığından FES kimi də ifadə olunur. ABŞ-ın bank sütunu olan FED öz ölkəsindəki özəl banklarına satdığı dolların uçot dərəcəsini müəyyənləşdirir. Beləliklə minlərlə (üç min) kommersiya bankı üçün satdığı dollar həddini dəyişməklə iqtisadi proseslərə yön verir. FED-in bu addımı məzmun baxımından monetar alət olsa da, əslində fiskal siyasətə (büdcə-vergi) də ciddi təsir gücün özündə saxlayır. Bu baxımdan son qərar da məhz ABŞ iqtisadiyyatında mövcud reallıqlar nəzərə almaqla atılıb. ABŞ iqtisadiyyatında makroiqtisadi indikatorları (iqtisadi artım1,9%, inflyasiya 1,5% və işsizlik4,7%) yaxşılaşdırmaq və yeni korreksiyalar etmək məqsədilə bu qərar verilib. Əgər ötən ili nəzərə almasaq, FED son 8 ildə ilk olaraq qərarına yenidən baxdı. Ötən il 0,25 faiz bənd artıraraq 0,5 faizə, 14 dekabr qərarı iləsə 0,75 faiz həddində uçot dərəcəsini müəyyənləşdirdi.

Bu qərar nəyi dəyişə bilər?

Birinci. FED-in bu qərarı dollar tələbini artıracaq. Dollar digər valyutalar qarşısında daha da möhkəmlənəcək. Dolların xüsusilə onunla rəqabət apardığı avronun dəyərini aşağı salmağa məcbur edəcək. Artıq son 4 gündə avronun 0,3 faizlik dəyər itirməsi buna sübutdur.

İkinci. ABŞ iqtisadiyyatında makroiqtisadi göstəriciləri nisbətən yaxşıya doğru dəyişəcək. ÜDM-də artım, işsizliyin azalma templəri, inflyasiyanın isə templərinin azalması ilə müşahidə olunacaq.

Üçüncü. Dollar və təbii resursların qiyməti arasında tərs mütənasiblik formulası üzrə tendensiya davam edəcək.Qızılın qiymət enişini də bura daxildir. Dolların dəyər qazanması neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə müşahidə olunacaq ki, bu da təbii resurslardan asılı olan dövlətlərin büdcə daxilolmalarını və milli gəlirlərinin azalmasına gətirib çıxaracaq.

Dördüncü. Dollara tələbin artması, ABŞ-ın makroiqtisadi parametrlərinin yaxşılaşması investisiya cəlbediciliyini artıracaq. Bu isə Asiya və Avropa investisiyalarının Qərbə doğru axmasını stimullaşdıracaq. Bu baxımdan ABŞ-da investisiya və kredit cəlbediciliyi bir az da yaxşılaşacaq.

Beşinci. Əgər ABŞ-ın maraqları üçün gözlənilən müsbət dəyişiklər baş verərəsə bundan ABŞ-ın rəqibləri resurs “lənətinə” daha da çox tuş gəlsələr, “dişi” bala batan ABŞil boyu FED-in uçot dərəcəsinin artıracağı ilə bağlı psixoloji təhdid alətindən istifadə edəcək.

Azərbaycanla bağlı gözləntilər:

Altıncı. Dollarmilli valyutamız olan manat üzərində təzyiqini gücləndirəcək.Manat bir az da dəyərdən düşəcək. Üçüncü devalvasiya gözləntilərini stimullaşdıracaq.

Yeddinci. Dollar dəyərinin artması bu valyutaya yönəlik yığımların və investisiyaların artmasına, nəticədə dollar tələbinin güclənməsini təşviq edəcək. Bu isə ölkə iqtisadiyyatının dollarlaşma səviyyəsini bir az da artıracaq.

Səkkizinci. Dəyişən valyuta bazarındakı trendlərə adekvat olaraq rezervlərin idarə edilməsi qərarlarımıza yenidən baxmalıyıq. Neft Fondunun aktivlərinin ABŞ dollarında olan aktivlərində(48%) dəyər qazanması, yerdə qalan (xüsusuilə avroda) hissəsində dəyərsizləşmə baş verəcək. Bu isə NF-nun valyuta səbətinin strukturu ilə bağlı çevik investisiya siyasəti həyata keçirməyi zəruri edir.

Doqquzcu. Bahalaşan dollarla maliyyə öhdəliyi olan kommersiya banklarının beynəlxalq maliyyə qurumları qarşısında, Azərbaycan vətəndaşlarının və biznes subyektlərinin isə kommersiya banklarından götürdüyü kreditlərin ödənişində ciddi problemlər yaranacaq. Bu isə xarici öhdəliklərin icrasında və daxildə isə toksit (qeyri-sağlam, problemli) kreditlərin artmasına təkan verəcək.

Onuncu. Xarici ticarət əməliyyatların dollarla həyata keçirildiyini nəzərə alsaq, idxal olunan məhsulların qiymətində bahalaşma yaradacaq ki, bu da ölkəyə xaricdən idxal olunan inflyasiyanın artmasına və əhalinin sosial həyatına neqativ təsir göstərəcək.

On birinci. Milli valyutanın dollar qarşısında ucuzlaşması Azərbaycandan məhsul ixrac edən sahibkarların vəziyyətini məhdudlaşdıracaq. Xüsusilə yaxın qonşu ölkələrin bazarlarına məhsul ixrac edən sahibkarların gəlirləri azalacaq. Demək, təkcə neft ixracatından daxilolmalar azalmayacaq, həm də qeyri-neft ixracatının diapazonunu daralacaq.